واژه خطر(ريسک،Risk) يک مفهوم جديد است.کلمه خطر (ريسک) از لغت ايتاليايی Riscare به معنی جرات داشتن آمده است.قبل از ابداع اين واژه آينده را فقط خدايان،پيامبران يا ستاره شناسان می‌توانستند پيشگويی کنند و هنگامی که اتفاق بدی افتاد،تقدير آنها بود.بنابراين ابداع مفهوم خطر(Risk) يک انقلاب بود. چراکه اجازه می‌داد که آينده را در حوزه‌های وسيعی از جمله اقتصادی،مالی،پزشکی،هواشناسی و ساير علوم اجتماعی و طبيعی،پيش‌بينی نمود. البته مفهوم ريسک نه جهت پاسخ به سئوالات مهم زندگی و يا مرگ، بلکه به منظور رفع نياز به بردن در بازی‌ها و شرط‌بندی‌ها به وجود آمد يعنی شناخت حوادث خاصی که در بازی‌ها اتفاق می‌افتاد و ترفندهای لازم جهت برد،بعد از آن بود که پيش‌بينی در مورد آينده ديگر موارد نيز رشد يافت.
دانش ريسک به شخص قدرت شناخت حوادث آينده و ترفندهای لازم جهت کنترل آنها را ميی‌دهد.مثالی ساده و عملی کمربند ايمنی است. استفاده از آن احتمال تصادف را تميز نمی‌دهد، بلکه احتمال نجات شخص را بيشتر می‌کند.در رشته پزشكی،دانستن عوامل خطر (Risk Factors) كمك می‌كند تا عوامل احتمالی ايجادكننده بيماری خاصی را بفهميم.به خاطر داشته باشيد كه احتمال،با هرگونه پی‌آمدش،فقط احتمالی است برای اتفاقی ناشناخته در آينده.افزايش احتمال ابتلا شما به سرطان ريه با كشيدن يک بسته سيگار در رو بیشتر است،بحث اين نيست كه شما به سرطان مبتلا می‌شويد و شخص غيرسيگاري خير.مواردی است كه شخص مبتلا به سرطان ريه می‌شود اما سابقه مصرف سيگار نداشته است.بعضی عوامل خطر را می‌توانید تغيير بدهيد و بعضی را خير. شما نمی‌توانيد ژن به ارث رسيده از والدين خود را تغيير دهيد،اما می‌توانيد از سوابق خانوادگی خود كمک بگيريد تا از عوامل خطر (Risk Factors) ايجادكننده بعضی بيماری‌های خاص دوری نماييد.بنابراين توصيه جهت انجام اقدامات تشخيص خاص براي سرطان پستان،سرطان كولون و بيماری قلبی بر اساس سابقه فاميلی هر شخص متفاوت است.
با توجه به تمامی موارد فوق،عوامل خطر (Risk Factors) برای اختلال دوقطبی عبارتند از:
۱-جنس:اختلاف دوقطبي نوع ۱ در هر دو جنس برابر است. اختلاف دوقطبي با چرخه سريع (Rapid cycling) (حداقل ۴ حمله در سال) و اختلال دوقطبی نوع ۲ در زنان بيشتر از مردان است.
۲- سن: سن شروع اختلاف دوقطبی متغير است،محدوده سنی برای هر دو اختلاف دوقطبی نوع ۱ و ۲ از كودكی تا ۵۰ سالگی بوده و متوسط آن حدود ۲۱ سالگی است.اغلب اوقات اولين تظاهر آن بين سنين ۱۵ تا ۲۴ سالگي است.ممكن است بعضی بيماران مبتلا به افسردگی عود كننده،در حقيقت اختلاف دوقطبی داشته باشند،منتها اولين مرحله شيدایی آنها بعد از۵۰ سالگی اتفاق افتد. ممكن است اين بيماران سابقه خانوادگی اختلال دوقطبی داشته باشند.اكثر بيمارانی كه اولين مرحله شيدایی را بعد از ۵۰ سالگی تجربه می‌نمايند باید از نظر پزشكی و نورولوژيک مورد ارزيابی كامل و دقيق قرار گيرند.
۳- سابقه خانوادگی: احتمال وجود اختلاف دوقطبی در وابستگان درجه اول مبتلايان به اختلاف دوقطبي نوع ۱، ۷ برابر بيشتر از جمعيت عادی است. به علاوه ابتلا يكی از والدين به اختلال دوقطبی،احتمال بروز يك اختلال روانپزشكی عمده ديگر را در فرزندانش تا ۵۰ ردصد افزايش می‌دهد.مطالعات روی دوقلوها نشان می‌دهد كه احتمال بروز اختلال دوقطبی نوع ۱ در دوقلوهای مشابه حدود ۳۳ تا ۹۹ درصد است.مطالعات روی بچه‌های به فرزند پذيرفته‌شده نشان می‌دهد كه احتمال بروز اختلال خلقی در آنها با والدين اصلی‌شان در ارتباط بوده و ربطی به والدين غيرواقعی‌شان ندارد.
۴- پس از زايمان: حدود نيمی از زنانی كه مبتلا به طيفی از اختلافات دوقطبی هستند يک حمله افسردگی،شيدایی مختلط را بعد از زايمان خود تجربه می‌نمايند.ممكن است اولين حمله اختلاف دوقطبی بعد از زايمان اتفاق افتد.
۵- حوادث استرس‌زا: يک دوره شيدایی اغلب به طور مستقيم يا غيرمستقيم به واسطه استرس‌های محيطی ايجاد می‌گردد. اغلب اولين علامت شروع بيماری،بي‌خوابی ناشي از نگرانی‌های بوجود آمده توسط استرس‌ها است. لازم نيست كه استرس‌ها جنبه منفی داشته باشند،انتظار ازدواج، تولد فرزند،ارتقا شغلی يا ديگری موارد خوشايند نيز می‌توانند موجب شروع حمله شيدایی يا افسردگی گردند.
۶- عوامل شخصيتی: ارتباطي احتمالی به خصوص در اختلال خلق ادواری وجود دارد.
۷- سابقه سوءمصرف مواد يا الكل
۸- وضعيت اجتماعي اقتصادی: ارتباطی احتمالی وجود دارد.
امكان كنترل عوامل خطر در اختلال دوقطبی در مقايسه با مواردی مانند بيماری‌های قلبی بسيار محدود است. در بيماری‌های قلبی می‌توان عوامل خطر را با كنترل كلسترول،فشار خون، كاهش وزن، به وسيله رژيم غذایی، ورزش، قطع مصرف سيگار و تجويز دارو كاهش داد.كاهش عوامل خطر ايجادكننده اختلال دوقطبی،به جز سوءمصرف مواد و الكل، هرچند غيرممكن نبوده اما مشكل است.با اين همه توانايی كنترل شروع اختلال دوقطبی بيشتر از ديگر بيماری‌ها است و اين خود تناقضی ديگر در بيماری‌های روان است.با توجه به خطر عود،می‌توان با درمان جدي و پيگيری موثر عوامل خطر عود را كنترل نمود. علاوه بر مصرف دارو،خواب كافی و منظم نيز در تثبيت خلق موثر است.
منابع:
100 پرسش و پاسخ درباره اختلال دوقطبي(افسردگي – شيدايي)
نويسنده: اوا آلبرچ ،چارلز هريك ترجمه:دكتر بابك جعفری،دكتر مژگان خادمی،دكتر ارسيا تقوا